Θυμάμαι να ακούω από τους δασκάλους μου στο σχολείο για την προηγμένη φιλοσοφική σκέψη στην αρχαία Ελλάδα. Την επινόηση της Δημοκρατίας, την εξέλιξη των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών. Αυτή η συνεισφορά στη δημιουργία των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Όταν όμως η συζήτηση έφτανε στο πρακτικό κομμάτι των τεχνολογικών επιτευγμάτων στον αρχαίο ελληνικό χώρο, ο οποίος περιλαμβάνει και τις πολυάριθμες αποικίες, η απάντηση συνήθως ήταν πως οι πρόγονοί μας κατείχαν μεν ικανό θεωρητικό επιστημονικό υπόβαθρο, αλλά δε διέθεταν την απαιτούμενη τεχνολογία για τη δημιουργία προηγμένων κατασκευών και μηχανημάτων.
Αυτή ήταν μια γενικά παραδεκτή άποψη στον επιστημονικό κόσμο μέχρι περίπου τα τέλη του 20ου αιώνα. Υπήρξαν βεβαίως θαυμαστά έργα μηχανικής κατά την αρχαιότητα, αλλά αυτά θεωρούνταν μεμονωμένα, όπως η κατασκευή του Παρθενώνα ή του υδραγωγείου της Σάμου, μιας σήραγγας ενός χιλιομέτρου περίπου που διανοίχθηκε ταυτόχρονα με ορύγματα και από τις δυο μεριές, τα οποία συναντήθηκαν στο μέσο με θαυμαστή ακρίβεια.
Η ανακάλυψη και η εξέταση του μηχανισμού
Το 1900 σφουγγαράδες ανακάλυψαν ένα ναυάγιο στα ανοιχτά των Αντικυθήρων, με πολλά αγάλματα και πολύτιμα αντικείμενα. Το ναυάγιο χρονολογήθηκε ανάμεσα στο 85 και το 60 π.Χ. και τα αντικείμενα που βρέθηκαν προορίζονταν για τις πλούσιες αγορές της Ρώμης. Ανάμεσα στα αντικείμενα ξεχώρισε ένα εύρημα σε κακή κατάσταση, πάνω στο οποίο ήταν ορατό με γυμνό μάτι ένα γρανάζι και επιγραφές με αστρονομικούς όρους.
Από τότε άρχισε η μελέτη του μηχανισμού, η οποία τράβηξε το ενδιαφέρον πολλών επιφανών Ελλήνων και ξένων επιστημόνων και κράτησε πάνω από έναν αιώνα. Η πιο ολοκληρωμένη μελέτη, για την οποία αναπτύχθηκαν και εξειδικεύτηκαν νέες τεχνολογίες, παρουσιάστηκε το 2006 σε συνέδριο στην Αθήνα. Οι τεχνολογίες αυτές έπρεπε να είναι μη καταστροφικές, για να μην επηρεάσουν τα ήδη καταπονημένα και θρυμματισμένα κομμάτια του μηχανισμού.
Ο μηχανισμός
Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί 82 θραύσματα του μηχανισμού και προγραμματίζεται νέα υποθαλάσσια ανασκαφή για την ανακάλυψη και άλλων τμημάτων του. Είναι ο πιο πολύπλοκος μηχανισμός της αρχαιότητας, αλλά άγνωστος παραμένει ο κατασκευαστής του, με επικρατέστερες απόψεις να περιλαμβάνουν μηχανικούς από την Ιωνία, τη Ρόδο ή τις Συρακούσες.
Πρόκειται για έναν μηχανικό υπολογιστή με διαστάσεις περίπου 32 x 20 x 10 εκατοστά με τη δυνατότητα υπολογισμών ουράνιων φαινομένων, ο οποίος διέθετε και αναλυτικές οδηγίες χρήσης, όπως οι σύγχρονες υπολογιστικές συσκευές. Το τελευταίο είναι και δείγμα του ότι αποτελούσε εμπορικό προϊόν, ενώ είναι μάλλον απίθανο να έχει κατασκευαστεί μόνο ένας.
Από την ανάλυση της κατασκευής έχουν εντοπιστεί 30 χειροποίητα γρανάζια, ενώ πρέπει να υπήρχαν τουλάχιστον ακόμη 5, που λειτουργούν σε 10 άξονες. Τα γρανάζια, καθώς κινούνται, εκτελούν συγκεκριμένες μαθηματικές πράξεις της ουράνιας μηχανικής. Η κίνηση των γραναζιών μετατοπίζει δείκτες που επισημαίνουν στο εξωτερικό του οργάνου το αποτέλεσμα των πράξεων. Με το πολύπλοκο αυτό όργανο μπορούσε κανείς να δει τι είδους αστρονομικό φαινόμενο υπήρχε σε μια δεδομένη ημερομηνία, στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, και μάλιστα σε διαφορετικές τοποθεσίες.
Αλλά και αντίστροφα, επιλέγοντας ένα αστρονομικό φαινόμενο, λ.χ. έκλειψη σελήνης ή ηλίου, ο μηχανισμός υπολόγιζε την ημερομηνία που θα εμφανιζόταν σε έναν συγκεκριμένο τόπο. Επιπλέον, προσδιόριζε πότε γίνονται οι Ολυμπιακοί και άλλοι σημαντικοί αγώνες. Ο μηχανισμός φαίνεται πως ήταν σπονδυλωτός (modular), το οποίο σημαίνει ότι με την αφαίρεση τμημάτων του και την εισαγωγή νέων μπορούσε να «προγραμματιστεί», δηλαδή να εκτελέσει νέες λειτουργίες.
Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αποκαλύπτει πως οι αρχαίοι Έλληνες τεχνίτες και μηχανικοί είχαν εξαιρετικά προηγμένη γνώση πάνω στο αντικείμενο της τέχνης τους. Για τον μηχανισμό πολλά έχουν γραφεί. Αξίζει όμως να κρατήσουμε τη γνώμη του Arthur C. Clarke, ενός από τους σημαντικότερους συγγραφείς και μελλοντολόγους της εποχής μας: «Αν και είναι περισσότερο από 2000 χρόνια παλιός, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αντιπροσωπεύει ένα επίπεδο τεχνολογίας, στο οποίο η ανθρωπότητα δεν έφτασε παρά στον 18ο αιώνα, γι’ αυτό και ο μηχανισμός πρέπει να αναγνωριστεί ως η μεγαλύτερη βασική επινόηση της μηχανικής όλων των εποχών.»
Σύνοψη
Η ανακάλυψη του αρχαιότερου υπολογιστή, του μηχανισμού των Αντικυθήρων, πρακτικά μας ωθεί στην αναθεώρηση της ιστορίας της τεχνολογίας. Αυτό το εντυπωσιακό εύρημα, που συνεχίζει να εκπλήσσει τους επιστήμονες ακόμη και σήμερα, μπορεί να το θαυμάσει κανείς σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στη Αθήνα, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Απρίλιο του 2013.
Ήλιος, κρασί και θάλασσα υπάρχουν και σε άλλες χώρες. Σε συνδυασμό, όμως, με έναν εκπληκτικά για τα δεδομένα της εποχής προηγμένο, νοητικά και τεχνολογικά, αρχαίο πολιτισμό, μόνο στην Ελλάδα μπορεί να βρει κανείς. Ένας πολιτισμός, τον οποίο αξίζει κανείς να κάνει το γύρο του κόσμου για να δει από κοντά. Ένας πολιτισμός που συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης για την Ανθρωπότητα.
ΠΗΓΕΣ
- Ερευνητικό πρόγραμμα για το ναυάγιο των Αντικυθήρων, http://www.antikythera-mechanism.gr/el
- Μηχανισμός Αντικυθήρων: Η ιστορία της τεχνολογίας ξαναγράφεται, http://technologein.pathfinder.gr/antikythira-mechanism/
- Arthur C. Clarke, “Though it is more than 2,000 years old, the Antikythera Mechanism represents a level that our technology did not match until the 18th century, and must therefore rank as one of the greatest basic mechanical inventions of all time.”, http://www.decodingtheheavens.com/reviews.aspx
- Ξενοφών Μουσάς, “Η φυσική, τα μαθηματικά και η αστρονομία που κρύβονται στα γρανάζια του Μηχανισμού των Αντικυθήρων”, διάλεξη, http://video.google.com/videoplay?docid=3305697105871251116
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Καρδίτσας «ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ», στις 24.6.2012.