Ο δημόσιος διάλογος για τις ελληνοτουρκικές διαφορές και το
κυπριακό ζήτημα βρίθει αναφορών για την αιγιαλίτιδα ζώνη, την
υφαλοκρηπίδα, τις ΑΟΖ κ.ά., όροι, των οποίων η ακριβής σημασία δεν είναι
γνωστή στο ευρύ κοινό. Σε αυτό το άρθρο επιχειρείται μια σύντομη αλλά
περιεκτική περιγραφή αυτών των εννοιών, σύμφωνα με τους ισχύοντες
ορισμούς του διεθνούς δίκαιου.
Αιγιαλίτιδα ζώνη και casus belli
Τα χωρικά ύδατα ενός κράτους εκτείνονται έως το θαλάσσιο όριο της
αιγιαλίτιδας ζώνης. Η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι μια παράκτια θαλάσσια ζώνη,
πάνω στην οποία το κράτος έχει πλήρη κυριαρχία, τόσο στο βυθό και στο
υπέδαφος, όσο και στον εναέριο χώρο πάνω από αυτή. Σύμφωνα με τη
Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας από το 1982,
κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι
τα 12 ναυτικά μίλια (περίπου 22,2 χιλιόμετρα).
Όσον αφορά την Ελλάδα, το εύρος αυτής της ζώνης ορίστηκε με
σχετικό νόμο το 1936 στα 6 ναυτικά μίλια από την ακτή. Ωστόσο, κατά την
κύρωση της παραπάνω σύμβασης, το 1995, η Χώρα μας επιφυλάχτηκε να
επεκτείνει αυτή τη ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια (ν.μ.) στο μέλλον. Σύμφωνα
με όρο της σύμβασης, το δικαίωμα επέκτασης του ορίου της αιγιαλίτιδας
ζώνης μέχρι τα 12 ν.μ. είναι κυριαρχικό και μονομερές.
Η Τουρκία αντέδρασε στη νόμιμη κίνηση της Ελλάδας, με αποτέλεσμα
η τουρκική κυβέρνηση να έχει την εξουσιοδότηση να εκλάβει κάθε
μελλοντική ενέργεια της Ελλάδας για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης
πέραν των 6 ν.μ. ως αφορμή πολέμου, στα λατινικά casus belli. Σημειώνεται
ότι σε δύο περιπτώσεις (Εύξεινο Πόντο και Μεσόγειο) η Τουρκία έχει
επεκτείνει τη δική της αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ν.μ.!
Υφαλοκρηπίδα
Η Υφαλοκρηπίδα αποτελεί κομμάτι του παράκτιου θαλάσσιου βυθού.
Γεωλογικά είναι σαφώς ορισμένη και εκτείνεται από την ακτή έως το σημείο
όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση, από 30 έως 45 μοίρες. Με βάση αυτόν
τον απλό ορισμό μπορεί να οριστεί η ηπειρωτική και η νησιωτική
υφαλοκρηπίδα. Ωστόσο για πρακτικούς και πολιτικούς λόγους, ο νομικός της
ορισμός διαφέρει από τον επιστημονικό. Έτσι, σε γενικές γραμμές, σύμφωνα
λοιπόν με τη Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας, ως
υφαλοκρηπίδα ορίζεται ο βυθός της θάλασσας εντός ακτίνας έως 200 ν.μ.
από την ακτή. Η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται συνεπώς μέχρι και 16 φορές
μακρύτερα από ότι η αιγιαλίτιδα ζώνη.
Σε αντίθεση με την αιγιαλίτιδα ζώνη, η οποία κατοχυρώνει κυριαρχικά
δικαιώματα στον αέρα, το νερό και το υπέδαφος, η υφαλοκρηπίδα αφορά
μόνο τον βυθό και το υπέδαφος. Ο λόγος που η υφαλοκρηπίδα έχει ιδιαίτερη
οικονομική σημασία έγκειται στο γεγονός ότι συχνά εντός αυτής υπάρχουν
πολύτιμα ορυκτά (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα).
Η υφαλοκρηπίδα υπάρχει εξαρχής και δε χρειάζεται να ανακηρυχθεί,
όπως στην περίπτωση της αιγιαλίτιδας ζώνης. Μεταξύ όμορων κρατών
χρειάζεται όμως να οριοθετηθεί, όπως στην περίπτωση Ελλάδας και
Τουρκίας, καθώς η εγγύτητα των ακτών μας δημιουργεί αναπόφευκτα
επικαλύψεις.
Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες και οι σκόπελοι έχουν κι αυτά
υφαλοκρηπίδα, όταν μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή
αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Η Τουρκία, κατά
παράβαση του ισχύοντος διεθνούς δικαίου, επιχειρεί να αμφισβητήσει το
δικαίωμα των ελληνικών νησιών να κατέχουν υφαλοκρηπίδα επιχειρώντας
να ανάγει ένα κατ΄ εξοχήν νομικό θέμα σε πολιτικό.
ΑΟΖ
Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, πιο γνωστή ως ΑΟΖ, είναι μια
έννοια που καθιερώθηκε το 1982 στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Σύμφωνα με αυτή, κάθε κράτος μπορεί να ορίζει μια θαλάσσια περιοχή έως
και 200 ν.μ. από τις ακτές του ως ΑΟΖ. Αν και ως προς το μέγιστο εύρος
της ταυτίζεται με την υφαλοκρηπίδα, η ΑΟΖ περιλαμβάνει και τα
υπερκείμενα θαλάσσια ύδατα. Περιλαμβάνει, δηλαδή, επιπρόσθετα και την
εκμετάλλευση της αλιείας.
Ωστόσο, η βασική τους διαφορά είναι ότι η ΑΟΖ πρέπει να ανακηρυχτεί
και δεν υπάρχει εξαρχής, όπως η υφαλοκρηπίδα. Δικαίωμα σε ΑΟΖ διαθέτουν
και τα νησιά που είναι στην επικράτεια ενός κράτους και συντηρούν από
μόνα τους ζωή. Οι προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας αναφορικά με την
εκμετάλλευση φυσικών πόρων στον βυθό και το υπέδαφος συμπίπτουν για
τις δύο ζώνες.
Όταν οι ΑΟΖ δυο κρατών επικαλύπτονται, η ΑΟΖ οριοθετείται, είτε
κατόπιν συμφωνίας μεταξύ τους είτε με παραπομπή της διαφοράς σε
δικαστήριο ή διαιτησία. Η Ελλάδα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για τη
χάραξη ΑΟΖ με την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Το 2009 έφτασε σε συμφωνία με
την Αλβανία, η οποία ακυρώθηκε με σχετική απόφαση του εκεί Ανωτάτου
Συνταγματικού Δικαστηρίου. Αν και στο εσωτερικό της χώρας υπάρχουν
επικριτικές φωνές για την καθυστέρηση οριοθέτησης των ΑΟΖ, πρέπει να
τονιστεί ότι θα ήταν υπερβολή να παρουσιάζεται η ανακήρυξη ΑΟΖ ως
μαγική λύση στα προβλήματα του ελληνισμού.
Ο διάλογος για τα εθνικά θέματα
Σε μια εποχή που παραδεχόμαστε ανοικτά ότι έχουμε απολέσει μέρος
της οικονομικής μας ανεξαρτησίας, οφείλουμε να βρισκόμαστε σε ύψιστη
ετοιμότητα για την περίπτωση που επιχειρηθεί βίαιη ανατροπή των
κυριαρχικών εδαφικών μας δικαιωμάτων. Με αφορμή τις γεωτρήσεις της
Κυπριακής Δημοκρατίας για την εύρεση υδρογονανθράκων στο περίφημο
οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ, ο δημόσιος διάλογος για τα εθνικά θέματα
αναμένεται να εντατικοποιηθεί. Η γνώση των σημαντικότερων εννοιών
αυτού του διαλόγου είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση των
εθνικών προκλήσεων που πιθανόν να αντιμετωπίσουμε στο εγγύς μέλλον.
ΠΗΓΕΣ
- Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών, http://www2.mfa.gr/www.mfa.gr/el-GR/
- Εμμανουήλ Ρούκουνας, Διεθνές Δίκαιο, τεύχος ΙΙ, «Το κράτος και το έδαφος – Το Δίκαιο της Θάλασσας», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2005
- Δώρα Αντωνίου, «Η ΑΟΖ και πώς αλλάζουν οι γεωπολιτικές ισορροπίες», Καθημερινή, 23-01-11, http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_1_23/01/2011_429872