Το ευρώ αποτελεί το ισχυρότερο σύμβολο της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Τυχόν αποτυχία του θα κλονίσει την πίστη των Ευρωπαίων πολιτών στην ίδια την
ιδέα της Ένωσης. Αν συμβεί αυτό, το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που με
κόπο και θυσίες όλοι μαζί δημιουργήσαμε, θα πάει πολλά χρόνια πίσω.
Μετά την προσφυγή της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και εσχάτως της
Πορτογαλίας στο μηχανισμό στήριξης του ευρώ, είναι φανερό ότι τα πράγματα
έχουν γίνει πολύ σοβαρά για την ευρωζώνη. Αν στην πορεία χρειαστεί στήριξη και
κάποια άλλη χώρα, τότε είναι αμφίβολο αν ο μηχανισμός στήριξης θα μπορέσει να
ανταποκριθεί, δίχως να κλονιστούν οι ισχυρές οικονομίες της Κεντρικής Ευρώπης.
Ας δούμε όμως πολύ συνοπτικά πως φτάσαμε ως εδώ.
Η χρηματοοικονομική κρίση που βιώνουμε δημιουργήθηκε κατά κύριο λόγο
από αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν χρηματοοικονομική μόχλευση. Σύμφωνα
με τον ορισμό, «η χρηματοοικονομική μόχλευση είναι η διαδικασία ανάληψης
χρέους με σκοπό την έναρξη, συνέχιση ή επέκταση μιας επιχειρηματικής
δραστηριότητας». Πρόκειται δηλαδή για υπερβολικό δανεισμό, κυρίως από την
πλευρά των Τραπεζών. Τα δάνεια που στόχευαν αρχικά στο να δημιουργήσουν
ανάπτυξη, δόθηκαν χωρίς φειδώ σε επιχειρήσεις και καταναλωτές, δημιουργώντας
μια σειρά από πλασματικές συνθήκες σε αγορές, όπως της κατοικίας, των
μετοχών, των ομολόγων, των προϊόντων κ.ά., τις λεγόμενες «φούσκες».
Η μόχλευση δεν είναι ακίνδυνη. Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι όταν μια
επιχείρηση χρησιμοποιεί μεγάλη μόχλευση στα κεφάλαιά της, μπορεί να έχει
σημαντικά κέρδη, όταν οι αγορές κινούνται ανοδικά. Από την άλλη μεριά,
καθίσταται ιδιαίτερα ευάλωτη, ακόμα και σε μικρές μεταβολές στη
δραστηριότητά της. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η Lehmann Brothers στον
ισολογισμό της έδειξε μόχλευση περίπου 31 φορές. Εκμεταλλευόταν κεφάλαια 31
φορές μεγαλύτερα από αυτά που πραγματικά διέθετε!
Η Ελλάδα επλήγη καίρια από τους κλυδωνισμούς του παγκόσμιου
οικονομικού συστήματος. Η οικονομία μας είναι κυρίως οικονομία υπηρεσιών, με
χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα, και το εμπορικό μας ισοζύγιο μόνιμα
ελλειμματικό. Τα συσσωρευμένα ελλείμματα οδήγησαν σταδιακά σε μεγάλο
δημόσιο χρέος, που αδυνατούμε να εξυπηρετήσουμε.
Όταν 50 χρόνια πριν ο Καναδός οικονομολόγος Ρόμπερτ Μάντελ συνέτασσε
την εργασία του με θέμα τους ενοποιημένους οικονομικούς χώρους, δε θα
μπορούσε να φανταστεί ότι η θεωρία του θα παίξει σημαντικό ρόλο στο
σχηματισμό της Ευρωζώνης. Ως προϋποθέσεις ο Μάντελ ανέφερε τις εξής:
Ελευθερία κίνησης κεφαλαίου και ανθρώπων μέσα στον ενιαίο οικονομικό χώρο. Σε
αυτές τις δύο ο πρώην Γερμανός Καγκελάριος Χέλμουτ Κολ προσέθεσε και μια
τρίτη. Την ανάγκη πολιτικής, άρα και οικονομικής, ενοποίησης, η οποία όμως σε
αντίθεση με τις δυο πρώτες, δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα.
Όταν στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 αποφασίστηκε ο σχηματισμός της
Ευρωζώνης, για να αντισταθμιστεί το έλλειμμα κοινής οικονομικής πολιτικής,
δημιουργήθηκε το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης (ΣΣΑ). Σύμφωνα με το
ΣΣΑ το έλλειμμα δεν πρέπει να υπερβαίνει το όριο του 3% του ΑΕΠ για κάθε χώρα.
Μέχρι σήμερα ο κανόνας αυτός έχει παραβιαστεί 97 φορές. Από όλες τις χώρες.
Ούτε μία φορά δεν επιβλήθηκε το παραμικρό πρόστιμο. Η αδυναμία συντονισμού
των ευρωπαϊκών οικονομιών επέτεινε τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης,
οδηγώντας την ευρωζώνη σε οριακό σημείο. Τρεις είναι οι κατά τη γνώμη μου
πιθανότερες προοπτικές για την ελληνική οικονομία.
Α. Το Μνημόνιο πετυχαίνει
Σε αυτήν την περίπτωση, σύμφωνα και με τις προβλέψεις του Μνημονίου, από
το 2013 κι έπειτα η χώρα μας βγαίνει από την ύφεση, τα ελλείμματα μηδενίζονται,
η οικονομία αναγεννάται. Τα πλεονάσματα του προϋπολογισμού χρησιμοποιούνται
για την αποκλιμάκωση του χρέους. Η χώρα βαδίζει σταθερά σε τροχιά ανάπτυξης.
Β. Το Μνημόνιο αποτυγχάνει και η Ευρώπη πηγαίνει σε συνολική
λύση
Τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα των χωρών της Νότιας Ευρώπης
παράγουν ελλείμματα, η συσσώρευση των οποίων δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’
άπειρον. Αν οι στόχοι των Μνημονίων των χωρών που κατέφυγαν στο μηχανισμό
στήριξης δεν επιτευχθούν, εκτιμούμε ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα αναγκαστούν να
αναζητήσουν συνολική λύση του προβλήματος. Η δημιουργία ανεξάρτητου από τις
Κυβερνήσεις Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (το ευρωπαϊκό αντίστοιχο του
ΔΝΤ) και ευρωπαϊκού ομολόγου μπορεί να είναι μέρος της λύσης. Μόνο μέσω
συνολικής αναδιάρθρωσης των ευρωπαϊκών οικονομιών μπορεί μακροπρόθεσμα να
υπάρξει σταθερότητα στην ευρωζώνη.
Γ. Το Μνημόνιο δε βγάζει πουθενά και η Ευρώπη δεν έχει συνολική
λύση
Είναι η πλέον δυσοίωνη προοπτική. Εφόσον δεν υπάρξουν σημαντικές
μεταρρυθμίσεις, κάποια στιγμή οι οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες στην Ελλάδα
θα «χτυπήσουν κόκκινο». Εάν δεν αντληθούν πρόσθετα κεφάλαια από τις διεθνείς
αγορές, η έξοδος από το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα είναι αναπόφευκτη.
Οι συνέπειες θα είναι σοβαρές, όχι μόνο για τη χώρα μας, αλλά για όλες τις χώρες
της Ευρωζώνης.
Υπάρχουν πολιτικοί και οικονομικοί αναλυτές που προεξοφλούν το μέλλον
της Ελλάδας. Το σχηματοποιούν μάλιστα στη μορφή μιας αναδιάρθρωσης (μια πιο
κομψή λέξη για την πτώχευση) του χρέους μας. Ο λαός μας περνά πράγματι
δύσκολες στιγμές. Όμως τίποτε δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο, παρά μόνο εάν
συμβεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι αποφάσεις που αφορούν στο μέλλον της
οικονομίας της χώρας μας, και κατ’ επέκταση στην οικονομία της Ευρωζώνης, δεν
είναι αμιγώς οικονομικές. Είναι πρωτίστως πολιτικές. Συνεπώς, στις αποφάσεις
των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα βαρύνουν πολύ περισσότερα από τους
χρηματοοικονομικούς δείκτες της οικονομίας μας. Είναι οι αποφάσεις αυτές που θα
καθορίσουν το μέλλον ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις επόμενες
δεκαετίες.
ΠΗΓΕΣ
- The Economist Οnline , “They’ re bust. Admit it.”, 31.3.2011
- Michael Sauga, The Fundamental Problem with Efforts to Save the Euro, Spiegel Οnline, 30.3.2011
- Robert Peston , Markets call time on Iceland, BBC News, 4.10.2008
- “Financial leverage”, Wikipedia, http://en.wikipedia.org