Ανήμερα των Χριστουγέννων δε βρήκα νόημα στο σχολιασμό της επικαιρότητας. Τα Χριστούγεννα ο λαός μας έχει μάθει να τα γιορτάζει οικογενειακά. Αυτή η εγγενής εσωστρέφεια κατά τις γιορτινές ημέρες, ίσως μας δώσει λίγο παραπάνω χρόνο να αναλογιστούμε. Όχι για το πώς θα βγει ο μήνας (για αυτό υπάρχουν οι υπόλοιπες 51 εβδομάδες του χρόνου), αλλά πώς θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Ωφέλιμοι για τους συγγενείς και τους φίλους μας και χρήσιμοι για την κοινωνία.
Θυμάμαι τις συζητήσεις στο σχολείο για το πόσα πράγματα μπορούμε να μάθουμε από τη μελέτη της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Φαίνεται όμως, ότι οι συζητήσεις αυτές δεν ευδοκίμησαν. Η αρχή του μέτρου σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής έχει γίνει δυσδιάκριτη. Μοιάζουμε να έχουμε χάσει το δρόμο μας. Πορευόμαστε χωρίς πυξίδα και όραμα.
Διαφωνώ όταν υποστηρίζεται πως δεν έχουμε να δώσουμε άξια πρότυπα στους νέους. Ο ρόλος των προτύπων είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Διαπαιδαγωγούν και ταυτόχρονα στηλιτεύουν. Αν αδυνατούμε να τα εντοπίσουμε στο παρόν ας τα αναζητήσουμε στο παρελθόν. Και, αν μη τι άλλο, η ελληνική ιστορία βρίθει από άξια παραδείγματα σοφών και ηρώων. Εδώ και αιώνες τα γραπτά και τα ρητά τους αποτελούν το φάρο της ψυχής. Μας έχουν προικίσει με τα υπέροχα γνωμικά τους, τα οποία ο Παυσανίας ονομάζει «ωφελήματα» για την ανθρώπινη ζωή. Δικό μας είναι το φταίξιμο αν απομακρυνθήκαμε από τις πανάρχαιες και οικουμενικές αλήθειες του πολιτισμού μας που πρέπει να είναι σημεία αναφοράς για πολίτες και πολιτικούς. Από τους αρχαίους φιλοσόφους ξεχωρίζει ο Σωκράτης.
Ποιος ήταν ο Σωκράτης
Γιος λιθοξόου, εργάστηκε κι ο ίδιος ως γλύπτης, προτού αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη μελέτη της ανθρώπινης φύσης και συμπεριφοράς. Δικαίως θεωρείται μέγιστος φιλόσοφος, καθώς έστρεψε το επίκεντρο της φιλοσοφίας από την επεξήγηση των φυσικών φαινομένων στον άνθρωπο. Ως κίνητρό του θεωρούσε μια εσωτερική φωνή που τον καθοδηγούσε και τον εμπόδιζε να κάνει καθετί μη σωστό. Αυτή τη φωνή την ονόμαζε «δαιμόνιο». Ο Σωκράτης δε μας άφησε κανένα γραπτό. Διακήρυττε την υπεροχή του προφορικού έναντι του γραπτού λόγου και δε ζητούσε χρήματα για τη διδασκαλία του. Κυριότερες πηγές για τη ζωή και τη διδασκαλία του είναι ο Ξενοφώντας, ο Αριστοφάνης και, βέβαια, ο σπουδαίος μαθητής του, ο Πλάτωνας.
Δίδαξε για το δίκαιο και την ηθική. «Ουδείς εκών κακός», έλεγε, το οποίο έχει την έννοια πως κανείς δεν αμαρτάνει εκούσια παρά μόνο από άγνοια. Γι΄ αυτό και σκοπός του ανθρώπου είναι η δια βίου αναζήτηση της πραγματικής γνώσης, ώστε μέσα από αυτή να γίνουμε καλύτεροι πολίτες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του και, κυρίως, μπροστά στο θάνατο, ο Σωκράτης ήταν πιστός στους νόμους της Αθηναϊκής δημοκρατίας, την οποία ποτέ δεν εγκατέλειψε παρά μόνο για να πάρει μέρος σε τρεις εκστρατείες: στην Ποτίδαια, στο Δήλιο και στην Αμφίπολη. Από την πολυτάραχη ζωή του σταχυολόγησα δυο σύντομες μα εξόχως διδακτικές ιστορίες, τις οποίες και παραθέτω χωρίς σχολιασμό.
Το παράδειγμά του στη ζωή…
Η βαθιά του πίστη στους νόμους φάνηκε καθαρά στη δίκη των δέκα Αθηναίων στρατηγών, μετά τη νικηφόρα ναυμαχία των Αργινουσών, όπου οι στρατηγοί κατηγορηθήκαν ότι δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς. Ως επιστάτης των πρυτάνεων, κάτι σαν τον σημερινό Πρόεδρο της Βουλής, αρνήθηκε να υποκύψει στην καθολική και πιεστική απαίτηση να φέρει σε ψηφοφορία στην Εκκλησία του Δήμου την παράνομη πρόταση, να δικαστούν οι στρατηγοί ομαδικά και όχι ο καθένας ξεχωριστά, όπως ο νόμος όριζε.
…και στο θάνατο
Κατά τη διάρκεια της δίκης του ο Σωκράτης επέδειξε ιδιαίτερο θάρρος. Ούτε καν η αναγγελία της θανατικής ποινής δεν τον έκανε να χάσει την παροιμιώδη ψυχραιμία του. Είναι συγκλονιστικά τα τελευταία του λόγια, καθώς κλείνει την απολογία του: «Αλλά έφτασε πια η ώρα να πηγαίνουμε, εγώ για να πεθάνω και εσείς για να ζήσετε. Ποιος από τους δυο μας πηγαίνει σε καλύτερη μοίρα δεν το ξέρει κανείς άλλος παρά μόνο ο θεός». Ο Σωκράτης θα μπορούσε να αποδράσει, αφού οι φίλοι του είχαν μεγάλη επιρροή. Προς τούτο τον παρότρυναν μέχρι την τελευταία στιγμή. Όμως, ως νομοταγής πολίτης, ήπιε το κώνειο, δίδοντας τέλος στη ζωή του.
Αντί επιλόγου
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε τη σοφία και τη διορατικότητα των αρχαίων σοφών, όπως του Σωκράτη. Όχι για να αναπολήσουμε το μεγαλείο του παρελθόντος, αλλά για να προχωρήσουμε αποφασιστικά προς το μέλλον. Με γνώμονα τις αξίες που μας κληροδότησαν και που παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα των αιώνων. Με ήθος, σύνεση, μα, κυρίως, με πίστη στις δυνατότητες της φυλής μας.
ΠΗΓΕΣ
- Χρήστος Ζαλοκώστας, «Σωκράτης», Εστία, 1962
- Ευάγγελος Παπανούτσος, «Σοφιστές και Σωκράτης, Το ηθικό πρόβλημα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία», Νέα Εστία, 1943, http://www.kenef.phil.uoi.gr/pdf/7576/7576.pdf
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2011 στην εφημερίδα «Νέος Αγών» της Καρδίτσας.