Η οικονομική κρίση επανέφερε στο δημόσιο διάλογο θεμελιώδη ερωτήματα που είχαμε θέσει στο περιθώριο του ενδιαφέροντος, ως αυτονόητα ως προς τις απαντήσεις τους ή ως ανεπίκαιρα. Ένα από τα σημαντικότερα, κατά τη γνώμη μου, έχει να κάνει με τα όρια του εθνικού μας συμφέροντος. Καθώς το ζήτημα είναι ιδιαίτερα ευρύ, θα προσπαθήσουμε να το προσεγγίσουμε μέσα από επιμέρους ερωτήματα. Τι ορίζουμε ως Εθνικό Συμφέρον; Πως συμβιώνουν κράτη με διαφορετικά συμφέροντα μέσα σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία; Ποιες και πόσο σημαντικές είναι οι υποχωρήσεις που κάνει η Χώρα μας, ως μέλος της ευρωπαϊκής και της διεθνούς κοινότητας;
Ορισμός
Το εθνικό συμφέρον είναι μια πολύπλοκη έννοια που επιδέχεται πολλαπλές και αποκλίνουσες ερμηνείες. Η δυσκολία στη χρήση αλλά και την περιγραφή του όρου έγκειται κυρίως στο ότι δεν υπάρχει αποδεκτή μεθοδολογία στο να περιγραφεί αποτελεσματικά και αντικειμενικά το συμφέρον ενός έθνους. Ας προσπαθήσουμε να το ορίσουμε μέσω των χαρακτηριστικών του.
Η επιβίωση του κράτους, η ευημερία και η ασφάλεια των πολιτών είναι βασικές παράμετροι του εθνικού συμφέροντος. Υπάρχουν όμως αμέτρητες άλλες, που μπορούν κάτω από διάφορες συνθήκες να είναι εξίσου ή και περισσότερο σημαντικές. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρω τις εξής: η διεθνής οικονομική και στρατιωτική ισχύς, η διατήρηση του εθνικού πολιτισμού, η διατήρηση ανοικτών θαλάσσιων οδών, η διατήρηση και επέκταση του ελεύθερου εμπορίου κ.ά.
Η αξιολόγηση των προτεραιοτήτων γίνεται από την εκάστοτε ηγεσία κάθε χώρας, που καλείται να ιεραρχήσει στην πολιτική της ατζέντα τις δράσεις που θα προάγουν ή θα υποβαθμίσουν το κάθε ένα από τα παραπάνω ζητήματα. Σύμφωνα με τη ρεαλιστική σχολή πολιτικής σκέψης, το εθνικό συμφέρον (πρέπει να) είναι η βασική επιδίωξη μιας χώρας στις διεθνείς της σχέσεις.
Ακόμα και μέσα σε μια χώρα υπάρχουν σημαντικές διαφωνίες για το τι είναι ή δεν είναι «εθνικό συμφέρον». Είναι ενδιαφέρον ότι πολιτικοί του ίδιου κράτους συχνά επικαλούνται τον ίδιο όρο για να δικαιολογήσουν τόσο παρεμβατικές ή επιθετικές όσο και εσωστρεφείς πολιτικές. Αυτή η ασάφεια στον ορισμό της έννοιας δεν είναι ακαδημαϊκού χαρακτήρα αλλά ουσίας, διότι κάνει αντιληπτό τον λόγο που τα εθνικά συμφέροντα των κρατών διαφοροποιούνται. Για το λόγο αυτό υπάρχουν διεθνείς θεσμοί, με στόχο την εξασφάλιση της ελάχιστης συναίνεσης ανάμεσα στα κράτη για την αποφυγή συνεχών συγκρούσεων.
Παγκοσμιότητα και εθνικό συμφέρον
Η εποχή που τα πρώτα κράτη ήταν απομονωμένα και αυτάρκη πηγαίνει πολύ πίσω στο παρελθόν. Πρώτη η Αθήνα, ως πόλη-κράτος, 2.500 χρόνια πριν, αναγνώρισε τη δύναμη των συμμαχιών και την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός πυκνού εμπορικού δικτύου και αποικιών σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Μια μικρογραφία αυτού που ισχύει και σήμερα. «Η ισχύς εν τη ενώσει» είναι η αρχή που εφαρμόζεται για τη δημιουργία των σημερινών υπερεθνικών δομών.
Οι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), οι περιφερειακοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ή οι θεματικοί, λ.χ. ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, προάγουν τα κοινά συμφέροντα των κρατών σε διεθνές, περιφερειακό ή θεματικό επίπεδο, αντίστοιχα, μέσω επίτευξης αμοιβαίων υποχωρήσεων και συμφωνιών.
Ακόμη όμως και καταξιωμένοι οργανισμοί με δεκαετίες παρουσίας στη διεθνή σκηνή, όπως ο ΟΗΕ, σπανίως επεμβαίνουν στα εσωτερικά των κρατών, ενώ προβαίνουν συνήθως σε συστάσεις σε περιόδους εθνικών κρίσεων ή διαμαχών. Ο ρόλος τους κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός σε περιπτώσεις ανθρωπιστικών κρίσεων ή φυσικών καταστροφών, όπου η παρουσία τους βοήθησε να σωθούν αμέτρητες ανθρώπινες ζωές. Σημαντική είναι η συνεισφορά αυτών των οργανισμών σε πανανθρώπινα θέματα, όπως αυτό της προστασίας του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής.
Ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας βασίζεται στην αλληλεπίδραση και τον συγχρωτισμό των πολιτισμών. Η σταδιακή παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και της κοινωνίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων και κεφαλαίου, και την ευρεία χρήση των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και δικτύωσης, έχουν πολλαπλασιάσει τις διακρατικές προστριβές. Οι διεθνείς οργανισμοί είναι οι μόνες δομές που μεσολαβούν και επεμβαίνουν για τη διατήρηση μιας εύθραυστης παγκόσμιας ισορροπίας.
Η συμμετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η Χώρα μας, όπως και η πλειοψηφία των σύγχρονων και αλληλεξαρτώμενων κρατών, δεσμεύεται από τις διεθνείς συνθήκες που έχει υπογράψει και επικυρώσει, οι οποίες μάλιστα υπερέχουν του εθνικού δικαίου, ακόμη και του Συντάγματος. Αυτό ορίζει το ίδιο το Σύνταγμά μας στο άρθρο 28, το οποίο και αποτελεί θεμέλιο για τη συμμετοχή της Ελλάδας στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Με την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποδεχτήκαμε πλήρως την εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου. Αποδεχτήκαμε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο λειτουργίας των κρατών μελών, το λεγόμενο Ευρωπαϊκό Κεκτημένο, που περιέχει Κανονισμούς, Οδηγίες, Αποφάσεις και πρακτικές, τις οποίες συνδιαμορφώνει η Χώρα μας μέσω της συμμετοχής της στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά όργανα.
Παρά την παραχώρηση σημαντικών αρμοδιοτήτων του Κράτους στα κεντρικά όργανα, κυρίως στο επίπεδο του στρατηγικού πολιτικού σχεδιασμού, το εθνικό συμφέρον της Χώρας κάθε άλλο παρά ζημιώθηκε από τη συμμετοχή της στην ΕΕ. Όσο και να έχει περιοριστεί η ελευθερία κινήσεων της Διοίκησης, κεντρικής και περιφερειακής, τα οφέλη είναι πολλά, οικονομικά και πολιτικά: Τέσσερα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα έχουν εισρεύσει στη χώρα. Δημιουργήθηκε η Κοινή Αγορά και η ζώνη ελεύθερης διακίνησης πολιτών Σένγκεν. Η Χώρα έγινε ισότιμος συνομιλητής των πλέον ανεπτυγμένων κρατών.
Η Ελλάδα έκανε ένα πραγματικό οικονομικό άλμα με τη συμμετοχή της στην ΕΕ, ασχέτως αν από ίδια λάθη δεν αξιοποιήσαμε τις ευκαιρίες που μας δόθηκαν. Σε ένα ρευστό διεθνές περιβάλλον τα υπό ένταξη κράτη συνωστίζονται για να μπουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι κοντόφθαλμο να μην αναγνωρίζουμε τα οφέλη της συμμετοχής μας σε αυτή.
Το Εθνικό Συμφέρον της Ελλάδας
Η Ελλάδα, όπως συνέβη πολλές φορές στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν της, βρίσκεται σε δυσχερή οικονομική κατάσταση, που έχει φέρει σε δύσκολη θέση μεγάλα τμήματα της κοινωνίας της. Σε περιόδους κρίσης το εθνικό συμφέρον οφείλει να αποτελεί σημείο αναφοράς. Είναι ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής, στον οποίο πρέπει να συμφωνήσουν όλες οι πολιτικές δυνάμεις.
Ωστόσο, καθώς υπάρχουν ουσιώδεις διαφωνίες, σε μια εβδομάδα οι ίδιοι οι πολίτες θα κληθούν να αποφασίσουν για το εθνικό συμφέρον της Χώρας. Ό,τι κι αν επιλέξουμε θα δεσμεύσει τη Χώρα για τις επόμενες γενιές. Όμως, η μοίρα το έχει φέρει έτσι, ώστε στη Χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία, την ευθύνη για το μέλλον να την έχει ο μόνος που τη δικαιούται: ο κυρίαρχος Λαός.
ΠΗΓΕΣ
- Η. Ηλιόπουλος, «Εθνικό Συμφέρον και Πολιτική Εθνικής Ασφάλειας. Θεμελιώδεις έννοιες και στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον», Ελληνική Εταιρία Στρατηγικών Μελετών, 2006, http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t36/t36_06.htm
- Byrd, Peter (1996), «The Concise Oxford Dictionary of Politics», Oxford University Press, 1996
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Καρδίτσας «ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ», στις 10.6.2012.