Ο σεισμός της 11 Μαρτίου 2011, μεγέθους 9,0 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ,
βορειοανατολικά της νήσου Χονσού της Ιαπωνίας και το θαλάσσιο σεισμικό
κύμα (τσουνάμι) που τον ακολούθησε, προκάλεσε το θάνατο δεκάδων
χιλιάδων ανθρώπων και καταστροφές εκατοντάδων δισεκατομμυρίων
δολαρίων. Το γεγονός αυτό, όπως αποδείχτηκε, η Ιαπωνία ήταν σε θέση
να το διαχειριστεί με αξιοθαύμαστη ψυχραιμία. Αυτό, όμως,
δεν ισχύει και για την κατάσταση στους πυρηνικούς αντιδραστήρες του
εργοστασίου Dai-ichi της Φουκουσίμα, οι οποίοι έκτοτε βρίσκονται εκτός ελέγχου.
Όλες σχεδόν οι χώρες των Βαλκανίων είτε διαθέτουν είτε κάνουν σχέδια για
την απόκτηση πυρηνικών σταθμών. Υπενθυμίζουμε ότι και η χώρα μας διαθέτει
ερευνητικό πυρηνικό αντιδραστήρα στο Ερευνητικό Κέντρο “Δημόκριτος”, στην
Αγία Παρασκευή Αττικής, ο οποίος παραμένει κλειστός εδώ και δέκα χρόνια. Κι αν
οι Ιάπωνες δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν ένα πυρηνικό ατύχημα μεγάλης
έκτασης, δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι θα το καταφέρουν χώρες όπως η
Βουλγαρία, η Σλοβενία, η Ρουμανία και η Τουρκία. Η καταστροφή στην Ιαπωνία ήδη
έχει κάνει αρκετές κυβερνήσεις να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους για τη χρήση
της πυρηνικής ενέργειας (βλέπε Γερμανία και Ιταλία), αλλά όλα δείχνουν πως η
χώρα μας θα πορευτεί στο μέλλον περιστοιχιζόμενη από χώρες που διαθέτουν
πυρηνικούς σταθμούς.
Η παραγωγή ενέργειας από πυρηνικούς σταθμούς αντιπροσωπεύει περίπου το
14% της ενέργειας που παράγεται παγκοσμίως. Μια παγκόσμια συμφωνία θα
καθιστούσε απόλυτα εφικτή την απενεργοποίηση όλων των πυρηνικών
αντιδραστήρων μέσα σε 20 έως 30 χρόνια. Προς το παρόν μια τέτοια συμφωνία δεν
μοιάζει εφικτή. Παρά το ατύχημα στην Ιαπωνία, ούτε η Κίνα, που σχεδιάζει 77
εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας, ούτε η Ρωσία, που σχεδιάζει την κατασκευή
άλλων 10, προτίθενται να καθυστερήσουν σημαντικά την κατασκευή τους. Η δίψα
των αναπτυσσόμενων χωρών για φθηνή και άφθονη ενέργεια φαίνεται πως είναι
μεγαλύτερη από το φόβο ενός ατυχήματος.
Είναι φυσικό να ανησυχούμε για αυτή την προοπτική. Ακόμη πιο σημαντικό
είναι να ενημερωθούμε, κατά το δυνατό πληρέστερα, για τις επιπτώσεις της
πυρηνικής ενέργειας στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Στη συνέχεια θα
προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε μερικές βασικές ερωτήσεις για την πυρηνική
ενέργεια.
Πώς παράγεται ενέργεια στους πυρηνικούς σταθμούς;
Οι πυρηνικοί σταθμοί διαθέτουν έναν ή περισσότερους πυρηνικούς αντιδραστήρες.
Πρόκειται για ατσάλινα δοχεία που περιέχουν ράβδους με πυρηνικό καύσιμο που
συνήθως είναι ουράνιο ή μείγμα ουρανίου-πλουτωνίου. Μέσα στον αντιδραστήρα η
ενέργεια παράγεται από την πυρηνική σχάση. Είναι μια διαδικασία όπου ένας
ασταθής πυρήνας διασπάται σε μικρότερα κομμάτια. Οι ράβδοι καυσίμου
βρίσκονται συνήθως μέσα σε νερό, το οποίο αφενός παίζει το ρόλο του ψυκτικού
κρατώντας τη θερμοκρασία του αντιδραστήρα σταθερή, αφετέρου το ρόλο του
μεταφορέα ενέργειας, αφού ο ατμός που παράγεται χάρη στη θερμότητα της
σχάσης θέτει σε περιστροφή στροβίλους για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Τι συμβαίνει στην περίπτωση ενός πυρηνικού ατυχήματος;
Σε ένα ατύχημα, σωματίδια του πυρηνικού καυσίμου, ή άλλα υλικά που έχουν έρθει
σε επαφή μαζί του, βρίσκονται εκτεθειμένα στο περιβάλλον. Αυτά μπορούν να
παρασυρθούν από τον αέρα και τα θαλάσσια ρεύματα, να διεισδύσουν στον
υδροφόρο ορίζοντα και να ενσωματωθούν στην τροφική αλυσίδα. Έτσι, μπορούν να
μπουν στον οργανισμό μας με την αναπνοή, την κατανάλωση νερού ή τροφίμων.
Τι είναι αυτό που κάνει τα υλικά αυτά βλαβερά;
Όπως αναφέραμε πιο πάνω, τα υλικά που χρησιμοποιούνται ως καύσιμο στους
αντιδραστήρες είναι ασταθή. Αυτό συμβαίνει επειδή εκπέμπουν ενέργεια με τη
μορφή διαφόρων σωματιδίων. Αυτό ονομάζεται ραδιενέργεια. Η συνεχής εκπομπή
σωματιδίων οδηγεί σταδιακά στη διάσπαση των ατόμων σε μικρότερα άτομα
(στοιχεία), τη λεγόμενη μεταστοιχείωση. Δεν διασπώνται όλα τα άτομα το ίδιο
γρήγορα. Για παράδειγμα, το πλουτώνιο-239 έχει χρόνο ημισείας ζωής 24.110
χρόνια, δηλαδή χρειάζονται 24.110 χρόνια για να απομείνει από 1 κιλό πλουτόνιο-
239 το μισό, το υπόλοιπο θα έχει μεταστοιχειωθεί σε άλλα ελαφρύτερα σωματίδια.
Για άλλα ραδιενεργά στοιχεία ισχύει αντίστοιχα: Καίσιο-137, 30 χρόνια. Ιώδιο-131,
8 ημέρες. Ιώδιο-133, 21 ώρες.
Όταν τα σωματίδια αυτά βρίσκονται στην ατμόσφαιρα δε διατρέχουμε μεγάλο
κίνδυνο, κι αυτό γιατί η ραδιενεργός τους ακτινοβολία απορροφάται εύκολα από τα
ρούχα ή ακόμη και από το μέικ απ! Όταν, όμως, μπουν στον ανθρώπινο οργανισμό,
οι συνέπειες είναι σοβαρές. Η ραδιενεργός ακτινοβολία επιδρά με τα άτομα και τα
μόρια των κυττάρων του οργανισμού διώχνοντας ηλεκτρόνια από τις τροχιές τους,
δημιουργώντας, έτσι, ελεύθερες ρίζες. Οι ελεύθερες ρίζες έχουν υψηλή
αντιδραστικότητα και γρήγορα ενώνονται με άλλα άτομα ή μόρια σχηματίζοντας
νέες χημικές ενώσεις, οι οποίες δεν έχουν πάντοτε νόημα για την κανονική
λειτουργία του κυττάρου. Ειδικά για το μόριο του DNA, είναι προφανές πως οι
αλλοιώσεις που δημιουργούνται μπορούν να οδηγήσουν σε διάφορες μορφές
καρκίνου.
Η πατρίδα μας έχει αποφασίσει για τη μη χρήση της πυρηνικής ενέργειας στο
ενεργειακό της μείγμα, ωστόσο η ραδιενέργεια δε γνωρίζει σύνορα. Η ενημέρωση
για τις συνέπειες από τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας μπορεί να μας βοηθήσει να
αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά κάθε πιθανό κίνδυνο.
Πηγές
- Physical Chemistry, Robert G. Mortimer, εκδόσεις: Academic Press
- The Economist, “When the steam clears”, τεύχος 26ης Μαρτίου 2011