Στις 2–6 Ιουνίου 2025 συμμετείχα στη 32η Γενική Συνέλευση της Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας στο Βουκουρέστι. Η ομιλία μου, που παρατίθεται στη συνέχεια σε Ελληνικά και Αγγλικά, είχε θέμα: «Θρησκεία, ηθική και κοινοβουλευτική δημοκρατία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης».
“Θρησκεία, ηθική και κοινοβουλευτική δημοκρατία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης”
Του Δρα Φώτη Φυτσιλή, Προϊσταμένου Τμήματος Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Εποπτείας, Επιστημονική Υπηρεσία, Βουλή των Ελλήνων
Στον σημερινό κόσμο, όπου η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται ταχύτατα, οι κοινωνίες και οι δημοκρατικοί θεσμοί αντιμετωπίζουν επείγουσες προκλήσεις. Αυτές περιλαμβάνουν την ηθική καθοδήγηση, τη θεσμική ετοιμότητα και τη διατήρηση θεμελιωδών κοινωνικών κανόνων. Το κείμενο προβληματισμού που παρουσιάστηκε στην 32η Γενική Συνέλευση της Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας επεσήμανε τις απειλές που θέτει η μη ρυθμισμένη τεχνητή νοημοσύνη για τη δημοκρατία, την εμπιστοσύνη των πολιτών και τις ηθικές αξίες. Σε αυτή τη βάση, η παρούσα πρόταση καλεί τα κοινοβούλια να αναπτύξουν στρατηγικές υπεύθυνης ενσωμάτωσης και να συνεργαστούν με την κοινωνία των πολιτών, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους θρησκευτικούς θεσμούς, ώστε να διασφαλίσουν την υπεύθυνη και αξιοκεντρική κοινοβουλευτική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.
Ηθική και υπεύθυνη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε δημοκρατικούς θεσμούς
Οι κοινωνίες ανησυχούν όλο και περισσότερο για τις ηθικές προκλήσεις που θέτει η τεχνητή νοημοσύνη. Κίνδυνοι όπως η παραπληροφόρηση, η κατάχρηση δεδομένων και η χειραγώγηση εκλογικών αποτελεσμάτων ενδέχεται να απειλήσουν τη δημοκρατική διακυβέρνηση, όταν παραμένουν ανεξέλεγκτοι. Γι’ αυτό τα κοινοβούλια πρέπει τόσο να ρυθμίσουν αυτή την τεχνολογία όσο και να την ενσωματώσουν υπεύθυνα στις λειτουργίες τους, αξιοποιώντας τα πολλαπλά οφέλη της και περιορίζοντας τυχόν δυσμενείς συνέπειές τους.
Ένα αξιόπιστο πλαίσιο ενσωμάτωσης είναι απαραίτητο για αυτή τη διπλή ευθύνη. Η υιοθέτηση διεθνώς αναγνωρισμένων κατευθυντήριων γραμμών για την τεχνητή νοημοσύνη στα κοινοβούλια μπορεί να συμβάλει σε αυτό τον στόχο. Τέτοιες κατευθυντήριες γραμμές δίνουν έμφαση στη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την ανθρώπινη εποπτεία. Για παράδειγμα, η ενσωμάτωση ανθρωποκεντρικών αρχών στον σχεδιασμό συστημάτων, βοηθά να διασφαλιστεί ότι οι κρίσιμες αποφάσεις που υποστηρίζονται από την τεχνητή νοημοσύνη υπόκεινται σε ανθρώπινη κρίση, ενώ διατηρείται παράλληλα η δημοκρατική νομιμότητα.
Η εφαρμογή εσωτερικών μηχανισμών εποπτείας, όπως ειδικά κοινοβουλευτικά συμβούλια ή επιτροπές, μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως ζωτικής σημασίας διασφάλιση. Αυτά τα όργανα παρακολουθούν την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, σύμφωνα με τις δημοκρατικές αρχές και τους νομικούς ή διαδικαστικούς κανόνες, επιτρέποντας στα κοινοβούλια να ηγηθούν δια του παραδείγματος.
Κοινοβούλια και τεχνολογική καινοτομία
Υπάρχουν ενδείξεις αυξανόμενου χάσματος μεταξύ του ρυθμού της τεχνολογικής καινοτομίας και των -βραδύτερων- ρυθμών των πολιτικών και ρυθμιστικών πλαισίων. Αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα εμφανής όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, όπου οι τεχνολογικές δυνατότητες εξελίσσονται ραγδαία, αλλά η νομοθετική εποπτεία και η θεσμική κατανόηση υστερούν. Αυτή η ασυμμετρία θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινωνική αποσταθεροποίηση, λόγω της απουσίας ή της καθυστέρησης λήψης επαρκών ρυθμιστικών μέτρων.
Τα κοινοβούλια χρειάζονται ένα στρατηγικό πλαίσιο που θα κλείσει αυτό το χάσμα καινοτομίας. Θα μπορούσε να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, ένα μοντέλο πέντε βημάτων: ανάπτυξη στρατηγικής, ιεράρχηση προτεραιοτήτων, κατάρτιση, εφαρμογή και διακυβέρνηση. Αυτή η δομημένη προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει τα κοινοβούλια να προσαρμοστούν πιο αποτελεσματικά για τις επερχόμενες αλλαγές. Απαιτούνται ακόμη σχέδια κατάρτισης των μελών των κοινοβουλίων και των στελεχών τους, αλλά και ευέλικτη ανάπτυξη εργαλείων και υπηρεσιών, προσαρμοσμένων στον κοινοβουλευτικό χώρο εργασίας.
Η ανάπτυξη εργαλείων που βασίζονται στα αποτελέσματα κοινοβουλευτικών ερευνών και τη μελέτη και τεκμηρίωση περιπτώσεων χρήσης είναι υψίστης σημασίας. Μαθαίνοντας από επιτυχημένα παραδείγματα, τα κοινοβούλια μπορούν να σχεδιάσουν νέες εφαρμογές, να αποφύγουν εμπόδια και να παραμείνουν στο επίκεντρο μελλοντικών συστημάτων διακυβέρνησης. Επιπλέον, η γεφύρωση του τεχνολογικού-ρυθμιστικού χάσματος θα επιτρέψει στα κοινοβούλια να παραμείνουν αξιόπιστα, αποτελεσματικά και επικεντρωμένα στους πολίτες.
Ανθρωποκεντρική και συμμετοχική διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης
Καθώς τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης αναπροσδιορίζουν τους όρους με τους οποίους διεξάγεται η πολιτική και η δημόσια συζήτηση, οι έννοιες των βασικών θρησκευτικών, πολιτικών και κοινωνικών αξιών και εννοιών ενδέχεται να αλλάξουν, διαταράσσοντας καθιερωμένους κανόνες και την κοινωνική συνοχή. Αυτός ο κίνδυνος υπογραμμίζει την ανάγκη για συμμετοχικές και ανθρωποκεντρικές διαδικασίες ανάπτυξης νέων συστημάτων και υπηρεσιών.
Ένα σημαντικό ζήτημα είναι η συμπερίληψη μικρότερων ή λιγότερο ευρέως ομιλούμενων γλωσσών στην εκπαίδευση των συστημάτων επόμενης γενιάς. Μέσω του αποκλεισμού αυτών των γλωσσών, κινδυνεύουν να βαθύνουν οι γλωσσικές ανισότητες, να περιθωριοποιηθούν ολόκληρες χώρες και να μειωθεί η πολιτιστική και θρησκευτική συνάφεια των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης. Από αυτή την άποψη, η συνεργασία μεταξύ κοινοβουλίων, κοινωνίας των πολιτών, ακαδημαϊκής κοινότητας και, στο παρόν πλαίσιο, θρησκευτικών φορέων, θεωρείται κρίσιμη για τη διαμόρφωση μιας τεχνολογίας που αντικατοπτρίζει ποικίλες ανθρώπινες εμπειρίες και αξίες.
Αυτά τα ζητήματα γίνονται όλο και πιο σημαντικά, καθώς η τεχνολογία ενσωματώνεται περισσότερο στους θεσμικούς χώρους εργασίας. Η προληπτική και αποφασιστική αντιμετώπισή τους είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί ότι τα κοινοβούλια παραμένουν στο επίκεντρο των συστημάτων διακυβέρνησης και διατηρούν την εμπιστοσύνη του κοινού στην ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας.
************
“Religion, ethics, and parliamentary democracy in the era of artificial intelligence”
By Dr. Fotis Fitsilis, Head of Scientific Documentation and Supervision, Scientific Service, Hellenic Parliament
In today’s world, where artificial intelligence is rapidly advancing, societies and democratic institutions face urgent challenges. These include ethical guidance, institutional readiness, and preserving foundational societal norms. The reflection text presented to the 32nd General Assembly of the Interparliamentary Assembly on Orthodoxy highlighted the threats posed by unregulated AI to democracy, civic trust, and moral values. As new technologies reshape public discourse and decision-making, parliaments must develop responsible integration strategies and work with civil society, academia, and religious institutions in order to ensure resilient, responsible, and value-driven parliamentary use of artificial intelligence.
Ethical and responsible use of artificial intelligence in democratic institutions
Societies increasingly worry about the ethical challenges artificial intelligence poses. Risks such as misinformation, data abuse, and manipulation of electoral outcomes might threaten democratic governance when left unchecked. This is why parliaments must both regulate this technology and responsibly integrate it within their operations.
A reliable integration framework is essential for this dual responsibility. Adopting internationally recognized guidelines on artificial intelligence in parliaments can help. Such guidelines emphasize transparency, accountability, and human oversight. For example, embedding “human-in-the-loop” principles in system design helps safeguard that critical decisions supported by AI retain human judgment, upholding democratic legitimacy.
Implementing internal oversight mechanisms, such as dedicated parliamentary boards or special committees, can also serve as vital safeguards. These bodies monitor the deployment of artificial intelligence according to democratic principles and legal or procedural norms, allowing parliaments to lead by example.
Parliaments and technological innovation
There is evidence of a growing gap between the pace of technological innovation and the slower rhythms of political and regulatory frameworks. This tendency is particularly evident when it comes to artificial intelligence, where technological capabilities evolve rapidly, but legislative oversight and institutional understanding lag behind. This asymmetry could potentially lead to societal destabilization due to the absence or delay of adequate regulatory measures.
Parliaments need a strategic integration framework that closes this innovation gap. It could include, for instance, the five-step model: strategy development, prioritization, training, implementation, and governance. This structured approach can help parliaments stay informed and prepared. Parliaments require regular training needs assessments and the agile development of relevant tools and services tailored to the parliamentary workspace.
Institutional foresight, grounded in parliamentary research and the study and documentation of use cases, is of paramount importance. By learning from successful implementations, parliaments can anticipate changes, avoid obstacles, and remain at the center of future-proof governance systems. Moreover, bridging the technological-regulatory gap will allow parliaments to remain credible, effective, and citizen-focused in the digital age.
Human-centered and participatory governance of artificial intelligence
As artificial intelligence systems reshape public discourse, the meanings of key religious, political, and societal values and concepts may shift, unsettling established norms and social cohesion. This risk underscores the need for development and governance processes that are monitored, participatory, and human-centered.
A significant issue is the inclusion of smaller or less widely spoken languages in next-generation systems. Excluding these languages risks deepening linguistic inequalities, marginalizing whole countries, and reducing the cultural and religious relevance of artificial intelligence applications. In this regard, collaboration between parliaments, civil society, academia, and, in the present context, religious actors is deemed critical for shaping a technology that reflects diverse human experiences and values.
These issues are becoming increasingly important as technology becomes more integrated into institutional workspaces. Addressing them proactively and decisively is necessary to ensure that parliaments remain relevant in governance systems and maintain public trust in their ability to tackle the major problems of our time.
***********